عوامل کاهش و افزایش ترافیک شهری

ترافیک شهری از جمله مسائلی است که امروزه کار عبور و مرور و حمل و نقل در کلان شهرها را مشکل کرده است. نیاز بشر به حمل و نقل از همان روزهای ابتدایی تاریخ ایجاد شده است. این نیاز باعث شد تا در طول تاریخ سیستم‌های حمل و نقل همواره در حال پیشرفت باشد. اختراع چرخ را می‌توان مهم‌ترین تحول تاریخی صنعت حمل و نقل دانست که تحولات بسیاری با استفاده از این اختراع شکل گرفت. این تحولات از سال ۱۸۸۵ و با اختراع ماشین‌هایی که از بنزین به عنوان سوخت استفاده می‌کردند شدت گرفت. رشد سریع شهرها و ظهور وسایل مختلف حمل و نقل موجب ایجاد ترافیک در مسیرهای شهری و بین شهری شد. در این زمان بود که نیاز به رشته‌ای به عنوان مهندسی راه افزایش پیدا کرد و این رشته به عنوان یکی از گرایش‌های دانشگاهی ایجاد شد. گسترش شهرها از دیگر مواردی بود که به ایجاد ترافیک شهری دامن زد. شهرها در کمتر از ۲۰۰ سال گسترش بسیاری داشتند به طوری که در سال ۱۸۵۰ تنها ۴ شهر در جهان، جمعیتی بیش از یک میلیون نفر داشتند. این عدد در سال ۱۹۵۰ به بیش از ۱۰۰ شهر رسید و در سال ۲۰۰۰ میلادی تعداد شهرهایی که بیشتر از یک میلیون نفر را در خود جای داده بودند به بیش از ۱۰۰۰ شهر رسید. در این مطلب قصد داریم در خصوص ترافیک شهری ، عوامل ایجاد کننده آن و برخی راه‌هایی که می‌توان آن را کاهش داد مطالبی را با هم مرور کنیم. با ماهنامه اقتصاد ترابری ایران همراه باشید.

تعریف ترافیک و ترافیک شهری

به صورت کلی به عبور و مرور جانداران، انسان، وسایل نقلیه و اطلاعات در مسیرهای پیش‌بینی شده، ترافیک می‌گویند. ترافیک‌های شهری سه عامل اصلی دارند که این سه عامل عبارت‌اند از:

• انسان
• راه
• وسیله نقلیه

در صورتی که هر کدام از این عوامل وجود نداشته باشد، ترافیک شهری ایجاد نمی‌شود. این روزها ترافیک تبدیل به یکی از مهم‌ترین عوامل مختل‌کننده حمل و نقل شهری شده است. زمانی که عبور و مرور روان، سریع و بدون خسارت به محیط‌زیست باشد می‌توان گفت که آن شهردارای ترافیک مطلوبی است. این روزها برای کنترل و بهبود وضع ترافیک شهری از سه عامل مهندسی ترافیک، وضع و اجرای مقررات و آموزش در مهندسی ترافیک استفاده می‌کنند. مهندسی ترافیک را می‌توان از گرایش‌های رشته مهندسی عمران دانست که با ایجاد، مرمت و بازسازی راه‌ها و زیرساخت‌ها سعی در کاهش میزان ترافیک شهری و بین شهری دارد. قوانین و مقررات باعث می‌شود تا افراد از انجام بسیاری رفتارهای ایجاد کننده ترافیک منع شوند و به همین دلیل می‌تواند در کاهش میزان ترافیک نقش داشته باشد. بیش از ۸۰ درصد ترافیک‌های شهری به دلیل وقوع تصادفات، نقص فنی یا عدم رانندگی صحیح ایجاد می‌شود. به همین دلیل می‌توان گفت که ایجاد فرهنگ رانندگی و عبور و مرور صحیح یکی دیگر از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند در کاهش میزان ترافیک شهری نقش بسیار مهم و مؤثری ایفا کند.

علت ایجاد ترافیک

مشکلات ترافیک مخصوصاً ترافیک شهری را نمی‌توان با انجام کارهایی ساده برطرف کرد. ترافیک‌ها معمولاً با عوامل مختلفی مانند کمبود شبکه‌های بزرگ‌راهی، تعدد خودروهای تک سرنشین، کمبود شبکه‌های حمل و نقل عمومی مانند مترو و اتوبوس، هوشمند نبودن ترافیک و عدم رانندگی صحیح ایجاد می‌شوند. در برخی از کلان شهرها مانند تهران عدم توزیع مناسب امکانات نیز از دیگر عوامل ایجاد ترافیک است. در بسیاری از شهرهای پیشرفته و پرجمعیت دنیا در نقاط مختلف شهر مراکزی برای برطرف کردن نیازهای گوناگون شهروندان ایجاد شده است. این مراکز شامل فروشگاه‌های مختلف، ادارات، مراکز درمانی، مراکز آموزشی و ارائه سایر خدمات می‌شوند. زمانی که شهروندان به مراکز و موارد موردنیاز خود دسترسی نداشته باشند برای تهیه آن نیاز به سفرهای درون شهری دارند که همین امر می‌تواند باعث افزایش ترافیک شود.

تولید بیش از حد اتومبیل و عدم احداث راه‌های مناسب با آن می‌تواند باعث افزایش ترافیک شهری شود. همچنین مواردی مانند خودروهای تک سرنشین، عدم از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و نحوه نادرست استفاده از خودرو و رانندگی با آن از دیگر مواردی است که می‌تواند باعث شود ترافیک در شهرها افزایش یابد.

هزینه‌های ترافیک شهری

ترافیک شهری باعث مختل شدن عبور و مرور می‌شود. این اختلال در حمل و نقل هزینه‌هایی پیدا و پنهان به مردم و دولت‌ها تحمیل می‌کند. این هزینه‌ها عبارت‌اند از:

۱- زمان

روزانه بیش از میلیون‌ها نفر زمان بسیاری را در ترافیک می‌گذارنند و می‌توان گفت که جمع زمان هدر رفته در ترافیک به میلیون‌ها ساعت می‌رسد. زمان بسیاری که در ترافیک هدر می‌شود، می‌تواند صرف پرداختن به کار و یا استراحت شود.

۲- سوخت

افزایش زمان رانندگی و ماندن در ترافیک به معنی استفاده از میزان بیشتری سوخت است. هر چه ترافیک سنگین‌تر باشد میزان مصرف سوخت بالاتر می‌رود که همین امر می‌تواند باعث شود تا هزینه پرداخت شده برای سوخت افزایش یابد.

۳- هزینه روانی

ماندن در ترافیک برای هیچ فردی خوشایند نیست. ترافیک‌های سنگین باعث می‌شود تا افراد بسیاری با تنش‌های روانی مواجه شوند و همین امر سبب بیشتر شدن میزان درگیری‌های اجتماعی و تنش‌های خانوادگی و کاری می‌شود.

۴- هزینه‌های بهداشت و درمان

از دیگر مضرات ترافیک، آلودگی هوا است. آلودگی هوا به طور مستقیم یا غیرمستقیم هر ساله جان انسان‌های بسیاری را می‌گیرد و باعث بیمار شدن افراد زیادی می‌شود. درمان افراد بیمار می‌تواند هزینه‌های سنگینی را برای فرد و دولت‌ها داشته باشد.

مدیریت ترافیک

عوامل ایجاد و تشدید کننده ترافیک که در بخش قبل در خصوص‌شان مطالبی را بیان کردیم باعث شده تا نیاز به مدیریت ترافیک به وجود آید. مدیریت ترافیک قصد دارد تا به استفاده بهینه از راه‌های موجود بتواند ایمنی و سهولت در رفت و آمد را ایجاد کند. در حقیقت می‌توان گفت که هدف مدیریت ترافیک ایجاد سهولت در حمل و نقل، کاهش ترافیک و رسیدن کمترین صدمه به محیط‌زیست است. تشویق به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، کاهش تعداد خودروهای تک سرنشین و تشویق به رفت و آمد با دوچرخه از مهم‌ترین روش‌هایی است که مدیریت ترافیک توسط آن سعی در کاهش میزان ترافیک شهری دارد. از دیگر روش‌هایی که توسط مدیریت ترافیک استفاده می‌شود می‌توان به ایجاد گذرگاه و پل برای عبور و مرور عابران پیاده، کنترل فضاهای پارک و استفاده بهینه از پارکینگ‌ها، ساخت پیاده روها، وضع قوانین مربوط به عبور و مرور ماشین‌های سنگین در شهر، هماهنگی و هوشمند سازی چراغ‌های راهنمایی، ایجاد محدودیت عبور و مرور، یک طرفه کردن برخی خیابان‌ها و نصب تابلوهای علائم اشاره کرد.

راه حل برای معضل ترافیک

شاید بتوان گفت که ترافیک در شهرهای متفاوت، دلایل مختلفی دارد و به همین دلیل برای این‌که بتوان راه حلی برای حل این معضل پیدا کرد، باید در خصوص تمام عوامل ایجاد کننده آن آگاهی و اطلاعات کافی را کسب کرد. معمولاً بهترین راه حل برای مبارزه با معضل ترافیک‌ شهری مخصوصاً در ایران، آموزش است. این آموزش نباید سطحی باشد و باید به صورت اساسی و بنیادی از اولین مقاطع تحصیلی و دوران پیش دبستانی شروع شود تا بتواند تأثیر مثبت خود را در مرور زمان ایجاد کند. گام بعدی استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته است. هوشمند سازی سیستم‌های شهری مانند چراغ‌های راهنمایی و رانندگی از دیگر عواملی است که می‌تواند در کاهش میزان ترافیک نقش بس

ایجاد راه‌ها و بزرگ‌راه‌های جدید متناسب با رشد شهر و تعداد خودروی موجود در آن و همچنین استفاده از تجارب جهانی از دیگر راه‌هایی است که می‌توان توسط آن از میزان ترافیک شهری کاست. ایجاد راه‌هایی برای دوچرخه سواران و تشویق به استفاده هر چه بیشتر از دوچرخه یکی از مواردی است که در بسیاری از شهرهای شلوغ و پر ترافیک جهان باعث شده تا از میزان ترافیک و همچنین آلودگی هوا کاسته شود. توجه به ناوگان حمل و نقل عمومی، تجهیز و بازسازی آن‌ها یکی دیگر از مواردی است که می‌تواند از میزان ترافیک شهری بکاهد.

طبق تحقیقات یکی از مواردی که در ایران باعث ایجاد ترافیک‌های بسیاری می‌شود، قطع برق یا خرابی چراغ‌های راهنمایی است. ایجاد مشکل در چراغ‌های راهنمایی باعث هرج و مرج در عبور و مرور می‌شود و می‌تواند میزان تصادفات را افزایش دهد. نتایج تحقیقاتی که در تهران انجام شده نشان می‌دهد که در زمان قطع برق تعداد تصادفات ۳۰ درصد و میزان مجروحان ناشی از تصادفات ۲۰ درصد افزایش می‌یابد.

یار مؤثری ایفا کند همچنین برخی کشورها در حال ایجاد تکنولوژی‌های متفاوتی برای کاستن از میزان ترافیک و افزایش حجم اتوبان‌ها هستند. از مهم‌ترین تکنولوژی‌هایی که برای این منظور در حال ایجاد است سیستم خودرو به خودرو است.